103 inkttekeningen van Hokusai gevonden

103 inkttekeningen van Hokusai zijn na zeventig jaar (terug)gevonden. Enkele jaren voordat Hokusai zijn bekende ‘Grote Golf van Kanagawa‘ heeft gemaakt, begon de meester aan een van zijn meest ambitieuze projecten. Dit project had de titel ‘Het Grote Prentenboek van Alles’. Hiervoor maakte hij ruim honderd inkttekeningen ter grootte van een briefkaart.

‘Het Grote Prentenboek van Alles’ is nooit afgemaakt

Hokusai had in de jaren 1820 flink wat persoonlijke uitdagingen. Uit deze periode zijn nog maar weinig van zijn werken overgebleven. In 1828 overleed zijn tweede vrouw. En in een brief, geschreven in januari 1830, vertelde hij dat hij bijna in armoede leefde. Hokusai kreeg in 1827 een beroerte. Dit heeft zijn werk permanent beïnvloed. Hoewel hij herstelde en zichzelf weer leerde tekenen, heeft hij nooit zijn vroegere vaardigheid teruggekregen en werd hij afhankelijker van zijn dochter O-Ei. In 1834 brandde het huis van Hokusai af door een grote brand in hun woonwijk. Hokusai en O-Ei overleefden de brand. Helaas raakte tragisch genoeg de houten kar met alle tekeningen, voorraden en referentiematerialen in brand. Waaom het prentenboek nooit is afgemaakt is nergens te vinden, maar dit alles zou een reden kunnen zijn.

Hoe 103 inkttekeningen van Hokusai na de Tweede Wereldoorlog zijn verdwenen

Aan het eind van de 19e eeuw waren de Japanse houtsneden en prentenboeken heel populair in Europa. In de jaren 1880 was de Franse juwelier en verzamelaar Henri Vever een van de eerste serieuze verzamelaars van Japanse kunst. Toen hij in 1943 overleed werd tijdens de Eerste Wereldoorlog het grootste deel van zijn collectie verkocht. De Japanse zakenman en kunstverzamelaar Matsukata Kojiro kocht ongeveer 8.000 houtsneden van Vever. Deze collectie houtsneden is de basis geworden van de verzameling van het Tokyo National Museum. Ook verzamelde Matsukata Europese kunst. Deze collectie is het begin geweest van de Europese kunst verzameling in het Nationale Museum van Westerse Kunst in Tokyo.

Inkttekening met een afbeelding van Cai Lun die samen met anderen die papier maken en houtblokken snijden voor Het Grote Prentenboek van Alles, (Katsushika Hokusai. © De beheerders van het British Museum)

De inkttekeningen van Hokusai zaten niet bij de aankoop van  Matsukata Kojiro, maar zijn in 1948 op een veiling in Parijs verkocht. Pas in juni 2019 zijn ze weer “opgedoken”.  In de tussenliggende zeventig jaren zaten ze in een privécollectie in Frankrijk. Onbekend gebleven voor de rest van de wereld

De ontdekking van ‘Het Grote Prentenboek van Alles’

De verzamelaar Israel Goldman herkende de zegels van Vever op de inktekeningen. Hij nam ze vervolgens mee naar Tim Clark, het voormalige hoofd van de Japanse kunst van het British Museum. Deze was zeer verrast, want hij had nog nooit eerder van ‘Het Grote Prentenboek van Alles’ gehoord.

Drie figuren uit India, China en Korea voor Het Grote Prentenboek van Alles (Katsushika Hokusai. © De beheerders van het British Museum)

Ten slotte slaagde het British Museum erin om met de hulp van een fonds voor kunsten de inkttekeningen aan te schaffen. Met de aankoop van deze 103 inkttekeningen bezit het British Museum nu een collectie van meer dan 1.000 werken van Hokusai. Hierdoor is het een van de grootste collecties van de werken van Hokusai buiten Japan geworden.

Wat voor inkttekeningen maakte Hokusai voor ‘Het Grote Prentenboek van Alles’?

‘Hokusai was duidelijk van plan een boek te maken om reizen vanuit de gedachte mogelijk te maken, in een tijd waarin mensen in Japan niet naar het buitenland konden reizen’, vertelt Frank Feltens. Hij is assistent-curator bij het Smithsonian’s National Museum of Asian Art. ‘Het legt zijn ongelooflijke creativiteit vast en versmelt wat hij om zich heen zag, maar ook wat hij in zijn eigen verbeelding voor zich had. Vooral in het begin van de 19e eeuw werd dat verlangen naar het exotische en het onbekende in intellectuele kringen een geliefd thema.’

Devadatta (Daibadatta), verschijning van boze geesten met bovennatuurlijke kunsten toont een boosdoener die de scepter zwaait over een verscheidenheid aan boze geesten. (Katsushika Hokusai, 1829. © De beheerders van het British Museum)

Alle tekeningen zijn gedigitaliseerd en hier te zien op de website van het British Museum. Zo kun je inzoomen om de details te kunnen bekijken. Van religieuze, mythologische, historische en literaire figuren tot dieren, vogels en bloemen. Van 30 september 2021 t/m 30 januari 2022 kun je de inktekeningen in het echt zien. Tickets voor de tentoonstelling ‘Hokusai: The Great Picture Book of Everything’ zijn vanaf 20 juli 2021 te koop.

Waarom deze inkttekeningen van Hokusai zo belangrijk zijn

Dit zou wel eens een van de grote kunstontdekkingen van de 21e eeuw kunnen zijn. De inktekeningen geven inzicht op de werkwijze van Hokusai. Het helpt curatoren om verbanden te leggen met soortgelijke inkttekeningen in het Museum of Fine Arts, Boston en de Bibliothèque Nationale in Parijs.

Hokusai was een ongelooflijk productieve kunstenaar en maakte naar schatting 30.000 afbeeldingen gedurende zijn 70-jarige carrière. Uiteindelijk zijn van al zijn werken in totaal zo’n 3.000 kleurenhoutsnedes en bijna 1.000 inktekeningen overgebleven.

Bron: Smithsonian, British Museum