Art Nouveau en Japonisme – Een Nieuwe Golf

In het Lalique museum in Doesburg is tot 18 juni 2017 te zien hoe art nouveau samenkomt met Japonisme, een kunststroming geïnspieerd door Japanse kunst en cultuur. In een tijdschrift had ik de aankondiging van deze tentoonstelling gezien. En toen we een weekend naar Gelderland gingen, hebben we dit gecombineerd met een bezoek aan dit kleine museum. Het vestingsstadje Doesburg is overigens al de moeite waard om te bezoeken. Het museum bevat fraaie werken van de glaskunstenaar Rene Lalique.

Naast het glaswerk van Lalique zijn tijdens deze tentoonstelling Japanse prenten uit de Meiji, Taisho- en Shôwa periode te zien in combinatie met werk van Chagall, Gaugain en Matisse. Daarnaast zijn er originelen van Breitner, Mesdag, Mankes, Van de Velde, Horta, Mucha, Lalique en Van Dongen te zien, alsook een grote collectie twintigste eeuwse Japanse prenten uit de Nihon-no-Hanga-collectie. Het Lalique museum is gehuisvestigd in een prachtig, maar oud woonhuis, waardoor het minder toegankelijk is als je slecht ter been bent. Maar, verzekerde de vriendelijke dame die ons meer over het museum vertelde, men was bezig met een nieuw pand en dan was dit probleem opgelost. De tentoonstelling had een wisselende collectie, dus we moesten zeker nog een keer terugkomen.

Van een glasmuseum in Doesburg naar een Japans prentenkabinet in Amsterdam

De prachtige Japanse prenten komen van het privé-museum Nihon-no-Hanga aan de Amsterdamse Keizersgracht. Nihon is een ander woord voor Japan en hanga betekent prent. No is een tussenwoordje, dus de naam van het museum is Japanse prenten. Dit museum is geopend in mei en november op vrijdag tot en met zondag van 12:00 tot 16:00 uur. Leuk, ik heb weer een nieuw museum toe te voegen aan mijn lijstje van musea die ik wil bezoeken.

Ik besefte dat ik nu al een paar jaren Japans schilderen beoefen en erg weinig over Japan weet. Naar aanleiding van deze tentoonstelling ben ik gaan opzoeken waarom kunstenaars zoals van Gogh geïnspireerd zijn geraakt door Japanse invloeden. Als je het verhaal nog niet kent, hier een stukje geschiedenis.

De relatie tussen Japanse kunst en art nouveau

De Japanse staatsgodsdienst het shintoïsme gelooft niet in God maar in de natuur. Hierdoor is de natuur een belangrijk thema in de Japanse prentkunst. De invloed van Japanse kunst was ook zichtbaar in de kunststroming Art Nouveau die eveneens is gebaseerd op de natuur.

Japan is jaren een mysterieus land geweest, ontoegankelijk voor de buitenwereld

Om te ontsnappen aan de invloed van buitenlanders en van het christendom, was Japan, het land van de rijzende zon, sinds 1639 afgesloten van de buitenwereld. De Japanners zelf mochten ook niet reizen naar het buitenland. Eeuwenlang werd Japan gedomineerd door de Shoguns (1603-1868). Deze tijd wordt de Edo-periode genoemd. De heersende dynastie van Shoguns verhuisden de zetel van de macht van de keizerstad Kyoto naar Edo, het huidige Tokyo. Alleen de Nederlanders kregen een handelspas waarmee ze handel konden drijven in alle havens in Japan. Deshima, een klein eilandje in de haven van Nagasaki, was vanaf 1641-1859 een Nederlandse handelspost. Dit was het enige contact tussen de westerse wereld en het afgesloten Japan.

In 1854 stuurde de regering van Amerika een oorlogsvloot naar Japan en werd Japan gedwongen om zich open te stellen voor de wereldhandel. In Japan werd, na een revolutie tegen de Shoguns,  de keizerlijke autoriteit hersteld. Keizer Meiji, die in 1868 werd geïnstalleerd, was zeer westers georiënteerd. In snel tempo werd Japan een moderne staat. Het westerse publiek kwam in contact met de Japanse kunst door de wereldtentoonstellingen, de koffiehuizen en de grootwarenhuizen. Behalve beschilderde Japanse gebruiksvoorwerpen, zoals porcelein, kleding, parasols en waaiers was ook de Japanse prentkunst, de ukiyo-e, een inspiratiebron voor Europese kunstenaars.

Hoe Japan westerse kunstenaars heeft geïnspireerd

De Franse schilder Félix Braquemond ontdekte per toeval een kopie van het schetsboek ‘Hokusai Manga’. De schetsen zijn aan het begin van 19e eeuw in Japan door de Japanse prentkunstenaar Hokusai (Katsushika Hokusai, Edo, 1760-1849) gemaakt. De bladen uit dit instructieboek voor tekenaars zaten als verpakking rondom ingevoerd porselein. Braquemond werd onmiddellijk geroerd door de eigen stijl van deze printen. Braquemond begon de Japanse stijl van Hokusai met bevriende kunstenaars, zoals van Gogh en Matisse, te bespreken en toonde hen de tekeningen. Zij waren onder de indruk en lieten zich hierdoor inspireren. Dit was de aanleiding tot het ontstaan van het Japonisme.