De Vier Schatten van de Studeerkamer

Vroeger was je gestudeerd als je aan kalligrafie of Oosterse schilderkunst deed. Vandaar de naam de vier schatten van de studeerkamer. Tegenwoordig is het de kunstenaar die in het atelier of studio de penseelstreken zet. Zo kom je tegenwoordig als benaming de vier schatten van de studio tegen. En soms worden ze de juwelen of kostbaarheden van de studio genoemd.

Wat zijn de vier schatten van de studeerkamer?

Deze eeuwenoude vier schatten van de studeerkamer zijn nodig voor de studie van Oosterse kalligrafie (shodō) en schilderkunst (sumi-e). Het zijn penseel, inktsteen, inktstaaf en papier.

Voordat de schatten op de tafel staan gaat een heel proces vooraf om ze te maken. Net zoals duizenden jaren geleden, worden ze meestal nog met de hand gemaakt. Dit vereist jaren ervaring en meesterschap. De schatten worden hierdoor altijd met respect behandeld.

Penseel (fude)

Het penseel is de belangrijkste schat en is het verlengstuk van lichaam en ziel van de kunstenaar. Het wordt altijd penseel genoemd. Als je kwast zegt is dat een belediging.

Eigenschappen van een Oosters penseel

Of het nu een Japans of een Chinees penseel is, het maakt voor de beginner niet zoveel uit. Een Oosters penseel heeft de unieke eigenschap om meer vocht op te nemen dan ieder ander soort penseel. Je kunt zelfs drie verschillende kleuren opnemen, waarmee je op papier lange ononderbroken streken kunt zetten.

Het vinden van een goed penseel is vaak een onmogelijke taak, tenzij je een docent hebt, die jou er een kan leveren. Een penseel moet vier kwaliteiten hebben en die staan hier beschreven.

Hier kun je (web)winkels vinden die Oosterse schildermaterialen verkopen.

Hoe Oosterse penselen worden gemaakt

Inktsteen (suzuri) en inktstaaf (sumi)

Je ziet dat inktsteen en inktstaaf minder vaak gebruikt worden nu inkt ook kant-en-klaar in flesjes te krijgen is. Wat jammer is. Zelfgemaakte inkt heeft namelijk vaak een diepere zwarte kleur en je kunt de inkt dikker maken dan uit een flesje. Nog belangrijker is dat het meditatieve gedeelte voor een groot deel plaatsvindt tijdens het wrijven van de inktstaaf op de inktsteen.

Waar je op moet letten bij inkt uit een flesje

Gebruik je een flesje inkt, let dan op dat je Chinese of Japanse inkt hebt. Hier zit inkt in van lampenroet vermengd met beenderlijm.

Let op! Heel verwarrend, maar Oost-Indische (India) inkt lijkt hetzelfde te zijn, maar het heeft niets met inkt voor sumi-e of shodō te maken. Het heeft schellak als bindmiddel en zal op rijstpapier anders reageren. Dus gewoon niet gebruiken.

Hoe maak je inkt met een inktsteen

De inktsteen is het hart van het meditatieve proces van sumi-e. De sumi-e kunstenaar laat een paar druppels water op het verhoogde deel van de inktsteen vallen. Door de inktstaaf in het water over de inktsteen te wrijven, lost de inkt onderaan de staaf langzaam op.

Wanneer de inktstaaf oplost in het glanzende water op de steen, daalt de kunstenaar af in een innerlijke rust en stilte. Alleen het ritmische geluid van de inktstaaf, die je in ronddraaiende en wrijvende beweging over de steen laat glijden, is te horen. De inkt is goed als je een diepe zwarte kleur hebt gekregen. Je test dit uit door met je penseel een paar streken met verse inkt op rijstpapier te tekenen.

Eigenschappen van Chinese of Japanse inkt

Oosterse inkt heeft de eigenschap dat het in zonlicht niet verbleekt en dat het op papier, eenmaal opgedroogd, niet meer oplost in water. De inktstaaf wordt al eeuwen op dezelfde wijze gemaakt. Koolstof van verbrand dennenhout of lampenroet wordt met hars en dierlijk beenderlijm samengeperst in stevige staven. Daarna volgt een langdurig droogproces.

Blauwe of bruine inkt

Inkt gemaakt van de takken of wortels van dennenhout heeft een blauwachtige tint. Deze inkt droogt lichter en matter op en is meer geschikt voor details, fijn penseelwerk en kalligrafie.

Lampenroet heeft een bruinzwarte tint en is glanzend. Deze inkt is  het meest geschikt om te schilderen.

Hoe kies je een inktstaaf uit?

Een inktstaaf is vaak fraai met tekst of afbeeldingen gedecoreerd. Onderling kunnen inktstaven in kwaliteit enorm verschillen en dat is vaak aan de prijs te zien. Helaas is het moeilijk om aan te geven waar men op moet letten. Een inktstaaf kan geparfumeerd zijn met geuren zoals sandelhout, of een hele aardse geur hebben. Maar als een staaf echt vies ruikt, dan moet je die nooit nemen.

Hoe wordt een inktstaaf gemaakt?

In de volgende video zie je de vakman Jia De Chen aan het werk, die op zijn 13de leerde om inktstaven te maken. Je moet nauwkeurig kunnen werken en niet vies uitgevallen zijn. De hele familie werkt mee in het bedrijf.

Het maken van een inktsteen

Rijstpapier (washi)

De laatste van de vier schatten van de studeerkamer is het papier. Bij sumi-e schilder je op rijstpapier. Rijstpapier is de benaming voor verschillende papiersoorten. Er zit geen rijst in het papier. De pulp van de bast van verschillende fruitbomen zit in rijstpapier. Het beste papier wordt uit de bast van de moerbeiboom gemaakt. Rijstpapier is in veel varianten verkrijgbaar in blokken, op rollen of vellen. Het kan verschillen in dikte, in vochtopname en in structuur van de vezels. Het verschil bepaalt de kwaliteit en beïnvloedt de penseelstreken. Kwalitatief goed papier geeft meer grijstonen.

Xuan of Shuen

Het beste papier uit China is Xuan (ook geschreven als Shuen) uit de stad Xuansheng. En traditioneel met de hand gemaakt. Het merendeel van de antieke Chinese boeken en schilderijen die nu nog bestaan zijn op Xuan-papier gemaakt.

Xuan-papier staat bekend om het sterke, gladde oppervlak, het vermogen om water en inkt op te nemen en het herhaaldelijk te kunnen vouwen zonder te breken. In de Oosterse kalligrafie, schilderkunst en de boekdrukkunst gebruikt men al eeuwen dit papier.

Voor de beginnende beoefenaar is dit papier wat lastiger, omdat het snel vloeit. Toch is het raadzaam om vanaf het begin te leren werken met dit rijstpapier. Het geeft de mooiste grijstonen. Het beste en ook duurste Xuan-rijstpapier is van het merk “Red Star”.

Generatie op generatie is mondeling doorgegeven hoe het proces om dit papier te maken verloopt. Het totale proces bestaat uit meer dan honderd stappen en duurt ruim twee jaar. Waar het proces uit bestaat? Denk aan weken, wassen, fermenteren, bleken, verpulveren, het drogen en het snijden.

Japans rijstpapier

In Japan maken ze ook met de hand rijstpapier. Een mooie reportage over Japans papier van Kyoto Kurotani kun je hier zien.

Wenzhou

Wenzhou rijstpapier is genoemd naar de stad Wenzhou in het zuidoosten van China. Het materiaal is ook van bast gemaakt. Alleen is dit papier machinaal gemaakt. Het heeft een betaalbare prijs.

Wenzhou rijstpapier is machinaal gemaakt en zit in een koker.

Wenzhou papier zit in een goudkleurige koker en het heeft een duidelijke gladde en ruwe zijde. In tegenstelling met Xuan papier, waar je meestal op de gladde kant schildert, schilder je bij Wenzhou papier meestal op de ruwe kant. Eigenlijk is dit het papier dat gebruikt wordt als achtergrond bij het opplakken. De grijstonen zijn ook van een veel mindere kwaliteit dan die van Xuan-papier.

Courant / krantenpapier

Gebruik oude kranten of onbedrukt krantenpapier om de eerste penseelstreken te oefenen. Het absorbeert goed en het is goedkoop. Je kunt ook IKEA-tekenpapier gebruiken. Dit vind ik net iets teveel absorberen.

De Vier Schatten van de Studeerkamer nog eens uitgelegd

In de volgende video komen de vier schatten van de studeerkamer nog een keer aan bod. En als je op zoek bent naar verkoopadressen? Kijk dan hier.