Fabienne Verdier – Op het land van Cézanne

Op haar twintigste studeerde Fabienne Verdier (1962) af aan de kunstacademie in Toulouse. Zij studeerde in die tijd ook de Chinese taal en begon met Chinees schilderen, het bestuderen van oude gravures en Chinese kalligrafie. Ze kreeg in Frankrijk een beurs maar wees die af. Ze wilde liever in China verder studeren. Toulouse had een stedenband met de Chinese plaats Chongqing en Fabienne werd in 1982 de eerste uitwisselingsstudent.

Dat ik begonnen ben met schilderen kwam voort uit een vreselijk gevoel van eenzaamheid, afgesneden zijn van anderen. Woorden konden gewoon niet de intensiteit van het gevoel dat in mij opwelde weergeven, dus moest ik een andere manier vinden om mezelf te uiten. Een keer begon ik te schilderen – alleen met een klein penseel en een paar kleuren – ik voelde dat ik hele gebieden met diepe emoties en ‘het zijn’ kon openen. En dat leek me al snel de beste manier om echt met anderen te communiceren.

Het buitengewone avontuur van Fabienne Verdier

Verdier vertrok op 22-jarige leeftijd om te studeren aan het Sichuan Fine Arts Institute in Chongqing. Ze dacht dat het maar voor een jaar zou zijn, maar is uiteindelijk tien jaar gebleven. Door in China te blijven kon ze de esthetische filosofie leren, Chinees spreken, denken in het Chinees en Chinese dromen hebben. Door een deel van haarzelf onder te dompelen, veranderde haar perceptie van de realiteit en de relatie met de mens. Haar kijk op kunst is hierdoor compleet veranderd.

“Als we proberen het schilderij af te maken, sterft het. Het is in het onvoltooide dat het leven zich mag vestigen. Het onuitsprekelijke in de schilderkunst komt voort uit dit geheim: de suggestie. Je moet in staat zijn om deze staat te begrijpen, tussen het gesprokene en het niet-uitgesprokene, tussen zijn en het niet-zijn. Het vereist discontinuïteit in de continuïteit van de lijn. Het schilderen van de kwast in de ruimte laat spaties achter om verbeeldingskracht in het schilderij te laten, voor degene die ernaar op zoek is. Om het landschap alleen te kunnen ontdekken, door suggestie, zonder al te veel te zeggen, om de gedachte eruit te laten vloeien”.

Fabienne Verdier, 2018 Photograph by Fabrice Gibert

De Culturele Revolutie in China

Mao Zhedong is in 1976 overleden en daarmee eindigde zijn ‘Culturele Revolutie’. De Grote Leider had zijn onderdanen jarenlang opgejut om alles en iedereen uit het ‘oude China’ te vernielen. Tempels zijn afgebroken, universiteiten bleven jarenlang gesloten, intellectuelen werden naar het platteland verbannen of gewoon doodgeslagen. Van het culturele leven was na de revolutie weinig over. Ondanks de versoepelingen na Mao’s dood, duurde het nog een hele tijd voordat Chinese kunstenaars voor het eerst in het openbaar konden exposeren.

Toen Fabienne in China aankwam, vond ze bij de opleiding aanvankelijk niet wat ze zocht. De Culturele Revolutie had het allemaal weggevaagd en het was de oude meesters verboden om les te geven in kalligrafie en traditionele inktschilderkunst.

Fabienne Verdier ontmoet oude meesters

Geschokt om te horen en te zien wat er met kunstenaars en intellectuelen in China was gebeurd, raakte Fabienne ook gefascineerd om enkelen, die het hadden overleefd, te ontmoeten. Terwijl ze haar best deed om als modelbuitenlandsestudent geaccepteerd te worden, legde ze ondergrondse relaties, die haar in contact brachten met enkele van deze oude meesters – die op dat moment tussen tachtig en honderd jaar oud waren. Bij het ontmoeten van zulke buitengewone, bewonderenswaardige, gecultiveerde geesten, had ze echt geen andere keus dan bij hen te blijven en van hen te leren en alles wat ze had opnieuw te overwegen in het licht van hun ervaring.

De leerling van de Chinese meester

Vasthoudendheid was ook nodig toen Meester Huang Yuan eerst weigerde om haar les te geven. Hij vond dat vrouwen geen kalligrafie mochten beoefenen en sprak ook nog eens een Chinees dialect dat Fabienne niet verstond. Fabienne legde iedere dag een rol met kalligrafische oefeningen voor zijn deur. Zes maanden later kwam de oude meester zelf aan haar deur: “Er is in je een innerlijke weerklank. […] Je intuïtieve basis is goed. Je verdient het om volgens de regels te worden onderwezen. […] Maar ik waarschuw je, als je met mij begint, doe je dit tien jaar of helemaal niet. ‘Op dit moment werd Miss Fa, zoals de Chinezen haar noemden, geaccepteerd.

Ik ben niet naar China gegaan om kalligrafie te leren, maar voor de Chinese schilderkunst en de esthetiek, de filosofie en poëzie die zich hiermee voeden. Toen ontmoette ik de oude meester Huang, die tegen me zei: ‘Kalligrafie is enkele duizenden jaren oud. Het zal de deuren van abstractie voor jou openen en je laten zien dat een andere vorm van abstractie mogelijk is in schilderkunst, niet zoals de Europese of Amerikaanse abstractie, maar geheel iets anders. Dus ik moet het je leren zodat jij op je beurt kan veranderen en misschien
iets teweeg brengen in de Westerse schilderkunst ‘.

Nadat ze als eerste buitenlandse vrouw in China een postdoctoraal diploma in beeldende kunst haalde, begon Verdier geleidelijk aan haar eigen nieuwe abstracte schilderij te creëren.

Mélodie blanche, 2015 Acrylic and mixed media on canvas 150 × 243,5 cm Photograph by Inès Dieleman

Hengstenstaarten en een fietsstuur

De kunstenaar woont tegenwoordig op het Franse platteland. Ze werkt met penselen en kwasten in allerlei soorten en maten, en ieder penseel is voor haar de sleutel tot een ander ‘universum’. De grootste kwast is gemaakt van maar liefst vijfendertig hengstenstaarten dat aan een 12 meter hoge plafond hangt.  Het is zo zwaar dat hij aan een ketting hangt en met een fietsstuur wordt voortbewogen. Verdier kan het met veel moeite over een op de grond liggend doek bewegen. Bij het schilderen van herhalende bewegingen bereidt zij zich voor d.m.v. meditatie. Ze wordt één met wat ze schildert. Als ze water schildert wordt ze water, als ze bergen schildert bergen.

Reinigen op de brandstapel

In de mooie documentaire van Mark Kidel over Fabienne kun je zien dat de kunstenares kritisch naar haar eigen werk kijkt. Schilderijen die mislukt verbrandt zij buiten haar studio. Ze ziet het als een riueel van reinigen.

Als een schilderij een gebrek heeft aan ‘spirit’, dan komt dat niet meer goed. En dan kan het beter verbrand worden.’

Daarnaast kun je verschillende projecten zien die zij heeft gedaan, zoals het onderzoeken naar de verbanden tussen muziek en schilderkunst.

“Fabienne Verdier Moving With The World” volgt het leven en de kunst van de Franse schilder Fabienne Verdier in haar voortdurende reis naar nieuwe artistieke manieren van expressie.

Geschreven en geregisseerd door Mark Kidel
Redacteur: Shay J. Katz

Je kunt meer video’s van Fabienne Verdier op Vimeo bekijken.

In het programma Close Up van de AVROTROS was de uitgebreide documentaire ‘Fabienne Verdier – kunstenares tussen twee werelden’ van deze Britse regisseur Mark Kidel te zien. Helaas is deze uitzending niet meer te bekijken via Uitzending Gemist, maar het goede nieuws is dat bijna ieder jaar het op tv herhaald wordt.

In Aix-de-Provence in Zuid-Frankrijk is in de zomer van 2019 een grote tentoonstelling van Fabienne Verdier te zien.

Expositie Op het land van Cézanne – Fabienne Verdier

In het Granet Museum

Het werk van Fabienne Verdier stelt de bezoekers in staat om een reis te maken en hun relatie met het landschap, de geest van de bergen te hernieuwen.

Op een ruimte van meer dan 700 m2 volgt de tentoonstelling het pad van Fabienne sinds haar terugkeer uit China tot de meest recente werken die de afgelopen maanden zijn ontstaan.

Deze retrospectieve tentoonstelling stelt de bezoeker in staat om het werk van de kunstenaar als geheel te begrijpen. Om meer te begrijpen over Chinese wetenschappers en kunstenaars na de Culturele Revolutie en om te zien hoe Fabienne Verdier, in Frankrijk, een nieuwe esthetiek ontwikkelt in het voeden van grote stromingen in de westerse schilderkunst (van Vlaamse primitieven tot abstract expressionisme).

Het laatste deel van de tentoonstelling zal gewijd zijn aan haar nieuwste creaties van haar buitenervaring op het land van Cézanne. Op haar site kun je een video van Verdier’s buitenervaring bekijken.

In het Vendome Pavilion Museum

Een tuin in het hartje van de stad is een ongewone plek om te wijden aan hedendaagse kunst. Hier is “de nomadische werkplaats” van de kunstenaar te zien, die haar toeliet om in de natuur zelf op de grond te kunnen werken.

Bijzondere penselen gemaakt van rattenhaar of hanenveren zijn te zien. En een hele kamer is gewijd zijn aan de tekeningen en gouaches gemaakt op de top van de Montagne Sainte-Victoire. De film ‘Walking Painting’ toont de complexiteit van het creatieproces van de kunstenaar.

Op de eerste verdieping, kun je het’storyboard’ van de verschillende fasen van het nieuwste werk bekijken. het is geïnspireerd door de plekken van Cézanne en is te zien in het Granet Museum.

De Cité du Livre – Zola galerij

Hier worden soundtracks gepresenteerd, een video-installatie waarin de bezoeker zich echt kan onderdompelen.

Dit cinematografische werk is het resultaat van een verblijf in de zomer van 2017 op uitnodiging van de ‘académie du festival d’art lyrique d’Aix-en-Provence’. En zoals de kunstenaar uitlegt: ‘dit werk is een visuele en klankrijke reis die de toeschouwer in staat stelt de muziek en het schilderij volgens zijn tempo te voelen, op het ritme van zijn verbeelding’.

21 juni tot 13 oktober 2019
Een expositie in drie musea in Aix-en-Provence in Frankrijk:
Musée Granet, Musée du Pavillon de Vendôme en Cité du Livre (Zola galerij)

Fabienne Verdier, sur les terres de Cézanne, 2019

Bronnen: Art Plural Gallery, Blooming You, Fabienne Verdier’s site

Blijf maandelijks op de hoogte en meld je aan voor de nieuwsbrief!