Japan Fans en BudoGirl – de cirkel is rond

Over Martine Mussies

In haar ontwerpen combineert Martine Mussies niet alleen Oost en West, maar ook analoog en digitaal, traditioneel en modern. Wat steeds begint met zwarte inkt op wit papier, groeit door haar enthousiasme uit tot werk met een maatschappelijke impact. De vrije opdracht een huisstijl te ontwerpen groeide uit tot “Japan Fans” – een centrum voor Japanse kunst en cultuur in Utrecht – en vanuit haar zelfportretten en studietekeningen ontstond de productenlijn “BudoGirl”, waarmee ze laat zien dat krijgskunsten ook voor meisjes en vrouwen zijn. In dit gastblog in samenwerking met Creatief met Zwarte Inkt vertelt Martine meer over het gebruik van Japanse shodō en sumi-e in haar grafisch werk.

Een “Tanto Geisha” en kalligrafie op twee producten in de BudoGirl lijn (2021).

Haat-liefde verhouding met inkt

Als kind had ik een haat-liefde verhouding met inkt. Of eigenlijk niet eens met inkt, maar met de onuitgesproken verwachtingen die hingen rondom het werken met inkt. We kregen vulpennen op school en ik vond ze fascinerend. En ik kon niet begrijpen waarom de juf en de andere kinderen minder enthousiast waren over mijn experimenten. In mijn wereld was het magisch om een vulling in je pen te klikken – zodat er een gaatje in kwam – en hem direct daarna weer los te trekken en de mooie volle druppels op het papier te laten landen.

Ik hield van de geur, de diepe tinten zwart (en blauw en paars), de traagheid en de dikte van de inkt die langzaam in het papier (en het papier daaronder) trok. Als je snel was, kon je nog net met je vinger een veeg maken voordat de inkt het papier verzadigde. Het maakte mij blij, maar andere mensen boos. Dat was niet het enige. Ik schreef liefst met links en maakte daardoor vlekken en vegen in mijn schriftjes. Zelf vond ik dat niet zo’n probleem, het zag er juist wel leuk uit, alsof de letters aan het rennen waren.

Toch kreeg ik steeds op mijn kop en de andere kinderen pestten me met de vlekken op mijn hand. Al gauw mocht ik als enige van de klas niet meer met een vulpen schrijven. Maar bloed kruipt waar het niet gaan kan – en zwarte inkt blijkbaar ook…”

Een tekening uit de serie “Tanto Geisha” (2020) met – jawel – inktvlekken (2020)

Een portret van Boris, mijn Bengaalse tijgerkat (2020)

Flash forward naar 2020

Voor mijn verjaardag kreeg ik van sempai Daan een sumi-e set. Met wat hulp van vriendin Jolijn en een YouTube playlist waagde ik me aan bamboe, ensō cirkels en een boel poezen. En toen kwam de eerste lockdown. Geïnspireerd door mijn budo – de Japanse krijgskunsten die ik ineens niet meer kon beoefenen – begon ik met het tekenen van mijn wapens en de kata (vormen) waar ik aan werkte. Door mijn autisme ben ik heel detailgericht en kan ik me goed concentreren, dus al gauw had ik een hele serie ‘Budo Drawings’ gemaakt. Die tekeningen werden veel gedeeld op social media en gepubliceerd in het tijdschrift Zanshin.”

Enkele Kata studies uit de serie “Budo Drawings” (2020).

Open cirkel

Al die ervaringen kwamen goed van pas toen ik begon op mijn leer-/werkplek voor grafische vormgeving. Bij de sumi-e set zat ook een klein boekje met sudoku-achtig hokjespapier. De eerste oefeningen waren om een open ensō te tekenen en die cirkel zou later mijn beeldmerk worden. Voor mij staat deze open cirkel niet alleen voor mushin, het leegmaken van je hoofd, en wabi sabi, de schoonheid van de imperfectie, maar ook voor spontaniteit en – doordat de cirkel open is – ruimte om anderen uit te nodigen mee te doen.

Naast de cirkels begon ik ook Westerse letters te kalligraferen in die hokjes. Zo ontstonden de twee ‘Japanse’ lettertypes die ik ontwierp op mijn leer-/werkplek – en vanuit die fonts kwamen ook het huidige beeldmerk van de Japan Fans (mijn “fanclub” voor Japan) en BudoGirl (mijn productenlijn). Het is heel leuk om te zien dat mensen de lettertypes gebruiken en de losse letters natekenen voor hun eigen projectjes, zoals menukaarten.”

Een header voor de Japan Fans (2021), in het lettertype gebaseerd op de enso cirkel en met bamboe gebaseerd op de sumi-e oefeningen (en op de rijzende zon en de mantel van Sint Maarten, de beschermheilige van Utrecht, waar ik ook naar vernoemd ben).

Budogirl

Op dit moment ben ik op mijn leer-/werkplek bezig met een cursus “Design your own illustrated brand. Ik wist direct dat ik “iets” met budo wilde gaan doen, maar het was nog even nadenken wat precies. Omdat ik naast de tanto geisha en kata studies ook iets vrolijks wilde maken, ben ik mezelf “chibi” gaan tekenen, met een knipoog naar de gelijknamige anime-/mangastijl.

Het was even zoeken en puzzelen, maar uiteindelijk ben ik uitgekomen op zes verschillende versies van het popje. Mijn sempai Ivo heeft me enorm geholpen om alle details passend te krijgen, en nu kan deze avatar samen met bijpassende kalligrafie op allerlei producten komen.

De lijn heet BudoGirl – naar de bijnaam die mijn sempai Piotr me gegeven heeft – en ik ben nu de “style guide” aan het afronden om de producten straks officieel uit te kunnen brengen. Maar voordat het zover is, wil ik eerst nog een hanko ontwerpen voor erbij… het “oog van de draak” zoals ik dat geleerd heb van Creatief met Zwarte Inkt!”

Een kaart uit het BudoGirl postpapier, met daarop gedigitaliseerde kalligrafie (2021)

Op de omtrek van een cirkel vallen begin en einde samen

Nu doe ik dus waar ik als kind al zo blij van werd. Mijn experimentjes met zwarte inkt hebben uiteindelijk geleid tot de Japan Fans en BudoGirl. Maar net als de ensō cirkel zelf, is die beinvloeding geen eenrichtingsverkeer. Zoals de Griekse filosoof Heraclitus 540 v.C. – 480 v.C. al zei: ‘Op de omtrek van een cirkel vallen begin en einde samen’.

Ik leer beter kalligraferen doordat ik veel oefen voor mijn BudoGirl ontwerpen en mijn probeersels deel in de Facebook groep van Creatief met Zwarte Inkt, waar ik vaak heel leerzame feedback krijg.

En dankzij de Japan Fans kom ik in contact met allerlei interessante en inspirerende mensen, zoals kalligrafie-kunstenaar LANKA en literair vertaler Maarten Liebregts. Laatstgenoemde vertelde zo beeldend over zijn vertaling “Voordat de koffie koud wordt”, dat ik als illustratie voor op de site een toneelontwerp voor dat boek gemaakt heb… in – hoe kan het ook anders – zwarte inkt.”

Een scenografische schets “Voordat de koffie koud wordt” (2021)

Meer over Martine vind je op www.martinemussies.nl
De Japan Fans website is www.japanfans.nl