Shodô – de weg van Japanse kalligrafie

Ik leer schrijven

Als kind had ik nog geen flauw idee dat ik ooit Japans schilderen en Japanse kalligrafie zou gaan beoefenen. Op de lagere school heb ik leren schrijven met inkt en kroontjespen. Zo vond ik mijn oefenschrift terug, waarin ik meer dan vijftig jaren geleden heb leren schrijven. Niet gewoon schrijven maar “schoonschrijven”. Je moest een zin een paar keer overschrijven, want door het maar vaak genoeg te oefenen leerde je het. Bij een voldoende kreeg je een stempeltje en bij 10 stempeltjes mocht je een plaatje uitzoeken. Uiteraard werden correcties met een rode pen gedaan.

Grappig dat op het midden van mijn oude schriftje een plaatje van een Japans meisje staat.

Uit nieuwsgierigheid ben ik ooit met sumi-e, Japans inktschilderen, begonnen en ben daar meer dan enthousiast over geworden. Behalve dat ik me daar creatief in kan uiten, word ik er rustig van en kan ik mijn hoofd goed leeg maken.

Mijn ontdekking van de Japanse kalligrafie

In de sumi-e-lessen die ik geef, krijg ik vaak cursisten die met sumi-e zijn begonnen, omdat ze niemand konden vinden die Japanse kalligrafielessen geeft. Zelf heb ik vroeger wel gewone kalligrafie gedaan, maar ik kon me moeilijk voorstellen waarom je Japanse kalligrafie wilt gaan doen, als je de Japanse taal niet eens spreekt. Totdat ik zag dat hier in Groningen, bij de Japanse winkel Batsu een workshop shodô, Japanse kalligrafie werd gegeven. Ook nu werd mijn nieuwsgierigheid geprikkeld en heb ik meegedaan. Hoe mijn allereerste kennismaking met shodô is gegaan, kun je hier lezen. Na deze workshop had ik nog geen idee wat het leren van het Japans schoonschrift in zou houden, maar ik wilde wel verder leren aan de keukentafel van Yumi san in Glimmen.

Voor Japanse kalligrafie terug in de schoolbank

Sho 書 staat voor schoonschrift en dou 道 betekent de weg. De klank ‘ou’ kun je ook schrijven als o met een dakje. Shodô betekent letterlijk vertaald ‘de weg van het schrijven’. Waar ik aan begonnen ben bleek geen cursus Japanse kalligrafie van een paar weken, maar een opleiding van een paar jaren. Op weg naar het meesterschap. Maar laat ik eerst iets meer over de relatie tussen de Japanse kalligrafie en de schilderkunst vertellen.

Wat shodô met het schilderen van een bamboe te maken heeft

Kalligrafie betekent schoonschrijfkunst en dat is meer dan het schrijven zonder vlekken. Hierbij is de betekenis van ‘schoon’ mooi. Het is een meesterkunst om mooi te schrijven. Wanneer je naar de Oosterse kalligrafie kijkt, lijkt het wel op tekeningen of schilderingen. Vandaar dat sumi-e (schilderen) en shodô (schrijven) twee zusjes zijn die elkaar heel goed kennen. Zo zijn ze alle twee geboren uit inkt en penseel.

De penseelstreken voor het schilderen van de bamboe komt uit de kalligrafie. Als je het karakter voor eeuwigheid 永 kunt schrijven, dan helpt dit je bij de penseelstreken voor het schilderen van de bamboe. De streken worden vanuit alle richtingen gemaakt en je vindt ze terug bij het schilderen van de stengel, knopen, takken en bladeren van de bamboe.

Bij shodô werk je veel preciezer dan bij sumi-e. Nu ik ruim een jaar bezig ben met het oefenen van de penseelstreken bij shodô merk ik dat het maken van de streken van sumi-e mij ook steeds beter af gaan.

Ik zit op een Japanse school

In Japan krijgen kinderen les in schoonschrift. Voor mijn gevoel net zoals ik in mijn lagere school oefenschrift mooi wilde schrijven. Het enige verschil is dat in Japan de kalligrafie met inkt en penseel gebeurd en dat het als meesterkunst gezien wordt. Zo heb je in Japan wanneer je ouder wordt, de keuze om shodô als extra vak te blijven volgen. Ik zie dat als de tekenlessen of handenarbeid waaruit ik op de middelbare school mocht kiezen als extra keuzevak.

Yumi san is met shodô begonnen toen ze negen was en is ermee verder gegaan. Ze heeft het meesterschap behaald en heeft de 9de dan. Zij heeft de licentie van shodô instructeur bij de NSG. De NSG is een officiële Japanse kalligrafieorganisatie. De letters NSG staan voor NIHON SHU-JI GAKKAI, vertaald is dit ‘de stichting voor openbaar belang’. Yumi san mag de naam van haar oude school gebruiken met een extra toevoeging: Waran Mizukukikai. Waran staat voor Holland. En Mizukuki is een stevige stengel, maar het staat ook voor penseel of krachtig handschrift. Ik zit dus op de Hollandse school van de stevige stengel. En omdat ik de Japanse taal nog niet beheers, krijg ik oefeningen die de kinderen in Japan op de basisschool krijgen.

Hoe leer ik shodô?

Op de volgende foto’s kun je zien hoe ik vanuit Nederland op een Japanse school zit (klik op het plaatje voor een grotere weergave).

Sumi-e of shodô?

Ondanks dat het twee zusjes zijn en veel overeenkomsten hebben, zijn ze ook weer heel verschillend. Bij sumi-e is het verstandig om in het begin toch volgens de regels de basisstreken te leren, maar daarna kun je veel losser gaan. Bij shodô is het een langere weg. En het is handig om iets meer te leren over de Japanse karakters. Toch is het raadzaam, ook als je alleen maar de schilderkant op wilt gaan, iets van shodô te leren. Het is natuurlijk ook mooi te combineren. Denk aan een mooi gedicht of haiku in kalligrafiestijl met een bijpassende schildering.

Boeken over Oosterse kalligrafie

Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief!