De Mosterdzaadtuin, Handboek van de Schilderkunst

Over het ontstaan van ‘De Mosterdzaadtuin, Handboek van de Schilderkunst’ en waarom het zo’n belangrijk boek is in de Chinese en Japanse schilderkunst.

Meer dan 300 jaar geleden leefde in China een man, die gedwongen was zichzelf te isoleren. Net zoals wij tijdens de Covid-19 pandamie, maar hij vanwege zijn eigen ziekte. Zijn naam was Li Yu (1611-1680). Hij was een toneelschrijver, romanschrijver en uitgever, en een bewonderaar van landschapsschilderkunst. Toen hij nog gezond was reisde hij veel naar het platteland. Hij vond het interessant om nieuwe mensen te ontmoeten en om over kunstenaars en hun schilderkunst te praten. Totdat hij ziek werd en niet meer kon reizen. Een jarenlange eenzaamheid deed hem beseffen dat er veel uitstekende boeken gemaakt zijn over het schilderen van mensen, vogels en bloemen, maar hij had nog nooit een boek over landschapsschilderkunst gezien. Li Yu vertelde dit aan zijn schoonzoon, Shen Xinyou.

Een familie-erfstuk over landschapschilderen

Shen Xinyou was in het bezit van een familieerfstuk, namelijk een album met landschapsschilderkunst samengesteld door Li Liufang, een literaire schilder en een kalligraaf uit de Ming-dynastie (1368-1644). Dit album bevatte een overvloed aan voorbeelden van de verschillende methodes van individuele meesters en ook nog van verschillende schilderscholen.

De naam ‘De Mosterdzaadtuin’

Li Yu woonde in een landhuis in Jinling, het huidige Nanjing. Het landgoed had de naam de Tuin van Mosterdzaad. Zijn schoonzoon Shen Xinyou gaf zijn vriend en  plaatselijke landschapsschilder Wang Gai opdracht om een schilderhandboek te maken, gebaseerd op het familie-erfstuk en andere materialen. Het handboek kreeg de naam met de titel ‘Chieh Tzu Yüan Hua Chuan’, oftewel ‘De Mosterdzaadtuin, Handboek van de Schilderkunst’, vernoemd naar het landgoed van Li Yu. En zo werd Wang Gai de samensteller en auteur van de eerste editie van dit bijzondere handboek van de Chinese schilderkunst.

De eerste gedrukte versie

Het maken was arbeidsintensief en pas na drie jaren kon Shen Xinyou dit album over landschapschilderkunst aan zijn schoonvader Li Yu presenteren. Li Yu was zo verheugd om het te zien dat hij besloot, hij was per slot van rekening ook uitgever, om de gedrukte versie te publiceren. Hij deed dit om zijn plezier in het bekijken van landschapschilderijen samen met gelijkgestemde enthousiastelingen te kunnen doen. En om hen in staat te stellen landschappen zelf te kunnen schilderen. Li Yu schreef het voorwoord. De eerste gedrukte versie is in 1679 in vijfkleurendruk gepubliceerd.

De Mosterdzaadtuin is een bestseller

Deze publicatie werd een bestseller onder de literatoren. Nieuwe onderwerpen zijn in 1701 gepubliceerd in volume 2 en volume 3 van dit album . De uitgever Li Yu leefde toen niet meer. Bij deze twee nieuwe toevoegingen heeft Wang Gai hulp gekregen van zijn jongere broers Wang Shi en Wang Nie.

Het resultaat was een driedelig werk in vijfkleurendruk. De oorspronkelijke afmetingen van de boeken waren zeventien centimeter breed bij zevenentwintig centimeter lang.

De Mosterdzaadtuin in vijfkleurendruk

De volumes van de Mosterdzaadtuin

Het eerste volume bestaat uit 5 delen en behandelt landschappen, bomen, rotsen en heuvels, mensen en gebouwen. Het tweede volume gaat over de orchidee, bamboe, pruimenbloesem en chrysant in 8 delen. Volume 3 behandelt in 4 delen bloemen met grassen en insecten, en bloemen met vogels en dieren. Elk volume bevat algemene principes van schilderen voor beginners, gevolgd door geïllustreerde technieken en eindigt met voorbeelden van beroemde schilderswerken, gedeeltelijk gedrukt in kleur.

Wang Gai (Chinese, 1645–1770) The Mustard Seed Garden Painting Manual (Jieziyuan huazhuan; Kaishien gaden) (Japanese reprint), 1753 / Japan, Edo period (1615–1868)
Set of five woodblock printed books; ink and color on paper; each: 11 1/8 × 7 1/8 in. (28.3 × 18.1 cm)
The Metropolitan Museum of Art, New York, Mary and James G. Wallach Family Foundation Gift, 2013.

Zo eenvoudig is het niet

Een ervaren kunstenaar houdt zich aan 18 basisprincipes (dit zijn zes wetten, zes vereisten en zes verdiensten), standaards zoals ‘drie zwakke punten’ en ’twaalf dingen om te vermijden’, en heel veel regels. In het handboek staan verder de methode van textuurstreken, uitleg van termen, gebruik van het penseel, gebruik van inkt, penseelvoering en kleur, plaatsing van aarde en lucht, en 27 regels voor het selecteren van materialen.

Maar de belangrijkste regel is… dat je veel moet oefenen en hard moet werken. ‘Begraaf je penseel keer op keer in de inkt en wrijf je inktsteen tot stof…’ Dit staat er letterlijk!

Uit de Mosterdzaadtuin: de eerste vijf van de zes wetten in het boek Chinees schilderen van Jean Long

Uit de Mosterdzaadtuin: de laatste van de zes wetten in het boek Chinees schilderen van Jean Long

De orchidee, bamboe, pruimenbloesem en chrysant

Het onderwerp van volume 2: de orchidee, bamboe, pruimenbloesem en chrysant lijkt misschien willekeurig gekozen te zijn, maar in China staan deze vier planten symbool voor ‘De Vier Heren’ of de ‘Vier Nobelen’, omdat ze er net zo gracieus uitzien als en de karaktereigenschappen hebben van personen van adel.

Het vierde volume

Shen Xinyou kondigde een vierde volume aan, maar heeft deze nooit gepubliceerd. Op de markt verscheen echter een vals exemplaar, dat het schilderen van portretten behandelde. Chao Xun (1852–1917) was ontevreden over de lage kwaliteit van dit deel en maakte zijn eigen versie. Deze gepubliceerde hij tezamen met een reproductie van de drie originele delen. Herdrukken van de Mosterdzaadtuin zijn meestal gebaseerd op de uitgave van Chao.

De Engelse vertaling

Een gedeelte van de Mosterdzaadtuin is vertaald door Mai-mai Sze en verscheen in 1956 in het Engels onder de titel ‘The Way (Tao) of Chinese Painting – It’s ideas and techniques. In 1992 is de 8ste herdruk in het Engels uitgegeven. Deze versie is nog steeds te koop. Het boek is echter alleen in zwart-wit gedrukt.

Orchideebloemen in grijstonen in een editie van de Mosterdzaadtuin met meerdere kleuren.

Orchideebloemen in zwart in de Engelse vertaling van de Mosterdzaadtuin

Een invloedrijk handboek van de schilderkunst

In de 17e eeuw moest in China een opgeleid en beschaafd persoon de schilderkunst beheersen. Daardoor zijn in deze periode een groot aantal schilderkunstboeken gemaakt, waarvan de Mosterdzaadtuin een van de meest invloedrijke publicatie over de schilderkunst is, zowel in China als in Japan. Beroemde Chinese schilders, waaronder Qi Baishi, zijn hun opleiding begonnen met lessen uit dit handboek.

Kai-shi-en Gaden

De Japanse vertaling van de Mosterdzaadtuin is gepubliceerd tijdens de vroege Edoperiode in 1748 onder de naam Kai-shi-en Gaden. Een groot aantal Japanse kunstenaars, zoals Ike no Taiga, Yosa Buson en Tanomura Chikuden gebruikten dit handboek. Ook  was het een belangrijk onderdeel in de opleiding van kunstenaars en de ontwikkeling van de schilderkunst tijdens de Edo-periode. Veel Japanse kunsttermen vinden hun oorsprong uit deze vertaling.

Klik hier om online door de Kai-shi-en Gaden te kunnen bladeren of om het te downloaden.

Hoe je verschillende bladeren maakt. Bladzijde uit de Japanse versie Bron:http://www.metmuseum.org/art/collection/search/78648

De zesde wet: Door kopiëren verkrijgt men ervaring

Kunstenaars leerden niet alleen techniek, theorie en geschiedenis uit de Mosterdzaadtuin, maar kopieerden er vaak hele composities uit, waarbij ze het werk als sjabloon voor hun eigen schilderijen gebruikten. Zelfs creatieve kunstenaars zoals Ike no Taiga deed dit op grote schaal, en Yosa Buson gebruikte de regel over het vermijden van banaliteit in zijn haiku-theorie. De invloed van de Mosterdzaadtuin op nanga-schilders (de literatoren) was zodanig dat wetenschappers tot de jaren tachtig van de afgelopen eeuw de rol van de geïmporteerde Chinese schilderkunst in de ontwikkeling van nanga over het hoofd hadden gezien.

Kleurpigmenten

Behalve een uitgebreid naslagwerk over de literaire schilderkunst onthulde dit handboek voor het eerst het proces van het maken van kleurpigmenten. Voor het verschijnen van dit handboek importeerden de Japanners alle pigmenten van de beste kwaliteit uit China, maar nu kon men in Japan zelf eigen pigmenten maken.

Verschillende edities

De afgelopen eeuwen zijn in China van de Mosterdzaadtuin maar liefst twintig verschillende edities herdrukt, gekopieerd of gereproduceerd. In Japan is het vanaf 1748 ook meerdere keren herdrukt. Hierdoor onstonden vele varianten in teksten, formaten en kleuren van de illustraties. In China kun je tegenwoordig voor het bedrag van een paar euro’s het handboek in pocketformaat aanschaffen.

Een oude editie, bestaande uit 18 delen, is door Princeton University gedigitaliseerd en hier online te zien.

Verschillende edities van de Mosterdzaadtuin, Handboek van de Schilderkunst

Is ‘De Mosterdzaadtuin, Handboek voor de Schilderkunst’ nog actueel?

Sommigen vinden het ouderwets, maar het is de basis van het merendeel van de boeken die later en nu nog steeds verschijnen. En nu weet je waarom je in de huidige boeken iedere keer dezelfde voorbeelden tegenkomt. Misschien dat je het niet vaak inkijkt, maar het is een prachtig naslagwerk voor in je boekencollectie.

Nu is de hamvraag: Ga je voor de Engelse vertaling of koop je een Chinese versie? En als je het Chinees niet kunt lezen, heb je aan het laatste iets? Wat jammer is van de Engelse versie dat het letterlijk in zwart-wit gedrukt is. Juist bij sumi-e en het Chinees penseelschilderen gaat het om de verschillende grijstonen. Helaas ontbreken deze grijstonen in de zwart-wit afbeeldingen. Als je een Chinese versie in kleur kunt krijgen, dan is dat een veel betere keuze. Het gaat namelijk om de plaatjes en niet om de tekst.

Zou je dan de Engelse versie als vertaling erbij kunnen nemen? Het Engelstalige boek is meer dan €40. Ja, dat kan, alleen is het wel een heel prijzige vertaling. En de belangrijke regels, die na 300 jaar nog gelden, vind je gewoon terug in de betere boeken over Chinees of Japans Inktschilderen. OK, ik heb ze wel allebei, maar dat komt gewoon omdat ik een verzamelaar ben.

Terwijl ik dit stuk schrijf, kom ik op een online veiling twee delen van de Japanse versie tegen. Ik heb geboden… en het object gewonnen.

Waar kun je De Mosterdzaad, Handboek van de Schilderkunst kopen?

Helaas moet je goed zoeken als je een Chinese versie wilt aanschaffen. Ken je toevallig iemand in China of die naar China gaat? Vraag die persoon om het boek in paperback-formaat (ook al zijn de afbeeldingen niet in kleur) voor je te kopen. Het ISBN-nummer is 978-7-5458-1214-5

Mosterdzaadtuin in paperback-formaat

Als je via een link of via een afbeelding van een boek op deze site een boek aanschaft, dan steun je deze site 😊

Aanrader! Via Amazon in Duitsland kun je met iDeal betalen. Ik raad het volgende boek aan (als het nog beschikbaar is). Het heeft een prachtige kleurendruk en is op originele Chinese wijze gebonden. Dit boek is ook via de Amerikaanse Amazon verkrijgbaar.

Prachtige editie te koop via de Duitse Amazon. betalen kan via iDeal of Bancontact

De Engelse versie kun je via Bol.com aanschaffen of via de Nederlandse Amazon-site.

Engelse vertaling van de Mustard Seed Garden met zwart-wit afbeeldingen (via Nederlandse Amazon)

Deze MustardSeed Garden is in kleur en via de Amerikaanse Amazon site te koop. Je kunt alleen met creditcard betalen.

Bij Inkston kun je de set van vier delen of de aparte delen aanschaffen (ik weet niet of er kleurafdrukken instaan).

Bronnen

• • Brooklyn Museum – blader door een Chinese editie uit 1782
  • MET Museum – blader (van rechts naar links) door een Japanse editie uit 1753
  • Princeton University
  • Wikipedia
  • Wikimedia