Japanse sumi-e-kunstenaar Toko Shinoda op 107-jarige leeftijd overleden

De beroemde kunstenaar Toko Shinoda is op 107-jarige leeftijd overleden. Zij combineerde abstract expressionisme met de traditionele Japanse kalligrafie.

Shinoda is op maandag 3 maart 2021 in een ziekenhuis in Tokyo aan een natuurlijke dood gestorven. Dit heeft haar nicht Soko bevestigt via een verklaring, namens de galerie The Tolman Collection. De galerie die de kunstenaar al jaren vertegenwoordigde.

Toko Shinoda, wiens echte voornaam Masuko is, is in 1913 geboren in Mantsjoerije. In de stad Dalian, waar haar vader een tabaksplantage beheerde. Toen zij twee jaar oud was keerde het gezin terug naar Japan.

Waarom Shinoda met Japanse kalligrafie begon

Een oom van haar vader was beeldhouwer en kalligraaf. Hij was zelfs een officiële zegelbewerker van de Meiji-keizer geweest. Zijn liefde voor kunst en poëzie heeft hij doorgegeven aan Shinoda’s vader, die het op zijn beurt weer door gaf aan Shinoda. Ze bleek aanleg voor kalligrafie te hebben en leerde van haar vader de kunst van shodō, de Japanse kalligrafie.

Meer dan alleen maar kalligrafie

Ze begon op haar zesde met vooral zelfstudie van de Japanse kalligrafie. Uren achter elkaar was ze aan het oefenen. Hierdoor ontwikkelde ze een onberispelijk meesterschap over de lijn. In haar tienerjaren ging ze op zoek naar meer dan de traditionele kalligrafie met zijn eeuwenoude conventies.

“Ik werd er moe van en besloot mijn eigen stijl te proberen”, vertelde Shinoda in 1983 aan het tijdschrift Time. “Mijn vader schold me altijd uit omdat ik ongehoorzaam was en van de traditionele manier afweek, maar ik moest het doen.”

“Golden Tablets” (2011) – inkt en wit pigment op verguld papier. Credit: Toko Shinoda, Metropolitan Museum of Art, New York

Haar eerste solotentoonstelling

Toen ze op zichzelf ging wonen, verhuisde ze naar Tokyo. In heel Japan werd zij gezien als een van de beste in leven zijnde kalligrafen van het land. Zeker in die tijd een grote eer voor een vrouw. Haar eerste solotentoonstelling was in 1936 in de Kyukyodo Gallery in Tokyo.

Na de Tweede Wereldoorlog begon ze verder te experimenteren met technieken die buiten de traditionele kalligrafie vielen. Met behulp van haar favoriete medium, de inktstaaf en inktsteen, werd Shinoda’s werk steeds abstracter. Het gaf nieuwe en onverwachte vormen aan de Japanse kalligrafie.

Haar liefde voor inkt

Als kunstenaar werkte Shinoda voornamelijk met inkt in vaste vorm; de inktstaaf, gemaakt van  geperst roet, die al eeuwen in Oost-Azië wordt gebruikt.

Gewreven op een natte steen komt het donkere pigment vrij. Een inktstaaf levert subtiele inkt op die, omdat het snel door het rijstpapier wordt opgezogen, opvallend kortstondig is. Iedere penseelstreek moet met de nodige zorgvuldigheid gemaakt worden, omdat inkt op rijstpapier maar één keer gezet kan worden. Er is geen mogelijkheid om het ongezien te verbeteren.

De kleur van zwarte inkt

“De kleur van de inkt die met deze methode wordt geproduceerd, is zeer delicaat”, vertelde Shinoda in 2014 aan The Business Times of Singapore. “Het is dus noodzakelijk om het werk heel snel af te maken. Dus de compositie moet in mijn hoofd worden bepaald voordat ik het penseel oppak. Dan, zoals ze zeggen, valt het schilderij gewoon van het penseel.”

“Nieuwe Dimensie,” een lithografisch drieluik uit 1993. Credit: Toko Shinoda/The Tolman Collection of Tokyo

Shinoda schilderde bijna volledig in gradaties van zwart, met af en toe sepia en vaag blauw. De inktstaven die ze gebruikte, waren gemaakt voor de grote sumi-e kunstenaars uit het verleden, sommige zelfs meer dan 500 jaar oud.

Naar New York

In 1956 reisde ze naar New York, waar ze in aanraking kwam met het abstract expressionisme. Dit heeft haar kenmerkende stijl, die het traditionele en het moderne vermengd sterk beïnvloed.

“Toen ik in de jaren 50 in New York was, was ik vaak betrokken bij activiteiten met kunstenaars, mensen als Mark Rothko, Jackson Pollock, Motherwell enzovoort,” zei ze in een interview uit 1998 met The Business Times. “Het waren erg hartelijke mensen, en ik werd vaak uitgenodigd om hun ateliers te bezoeken, waar we ideeën en meningen over ons werk uitwisselden. Het was een geweldige ervaring om samen te zijn met mensen die gemeenschappelijke gevoelens deelden. ”

Terug naar Japan

Na solotentoonstellingen te hebben gehouden in de Verenigde Staten en Europa, keerde ze in 1958 terug naar Japan.

Toko Shinoda in Tokyo tijdens een interview met de Japanse krant Asahi Shimbun in 1966. Credit: The Asahi Shimbun

Haar schilderijen zijn nu voornamelijk te vinden in de openbare collecties, waaronder The British Museum en The Solomon R. Guggenheim Museum in New York.

Shinoda was ook gepassioneerd door architectuur en ontwierp muurschilderingen voor tempels en openbare voorzieningen, waaronder het Yoyogi National Gymnasium in Tokyo. Ze bleef werken en solo-exposities houden, zelfs nadat ze honderdjarig was geworden.

Erkenning voor haar werk

Hoewel Shinoda weigerde om voor haar schilderijen of kalligrafie prijzen te accepteren, ontving ze in 1979 de Japan Essayists ‘Club Award voor de eerste collectie van haar werken “Sumi iro” (De kleuren van inkt). Haar autobiografie uit 2015 “103-sai ni natte wakatta koto” (dingen die ik leerde nadat ik 103 was geworden) werd ook een bestseller.

Toko Shinoda is de enige Japanse die tijdens haar leven op een Japanse postzegel is afgebeeld.

De foto die in 2016 gebruikt is voor de postzegel. Credit: Kiyoyuki Fukuda / The Tolman Collection of Tokyo

Als je meer van haar werk wilt zien kun hier op de site van haar galerie een kijkje nemen.

Bronnen: Kyodo News,  New York Times en Tolman Tokyo